تغییر اوضاع اجتماعى کوفه

کوفه چنان قیافه خطرناکى به خود گرفت که حتى نیکان و بزرگان شیعه از قبیل سلیمان بن صرد و مسیب بن نجبه و رفاعه بن شداد پیدا نبودند و سردارى که دیروز فرمانرواى دوازده هزار نفر بود بعد از نماز مغرب در میان کوچه هاى کوفه سرگردان و حیران و نگران مى گشت و راه به جایى نمى برد، عبارت طبرى که شیخ مفید هم تقریبا آن را در ارشاد نقل مى کند این است : ثم خرج من الباب و اذا لیس معه انسان و التفت فاذا هو لا یحس احدا یدله على الطریق ، و لا یدله على منزل ، و لا یواسیه ، بنفسه ان عرض له عدو، فمضى على وجهه متلددا فى ازقه الکوفه لا یدرى این یذهب 
یعنى مسلم بن عقیل از در مسجد بیرون رفت و ناگاه خود را تنها دید و چون به اطراف خویش نگریست احدى را ندید که راه را به روى نشان دهد یا او را به منزلى هدایت کند یا اگر با دشمنى برخورد کرد از وى دفاع کند، پس ‍ ناچار بى آنکه بداند به کجا مى رود به راه افتاد و در کوچه هاى کوفه سرگردان مى گشت .
در اینجا نکته اى به نظر مى رسد که توجه به آن بى فایده نخواهد بود و قرن هاست که بسیارى از مردم اهل کوفه را براى این بى وفایى و پیمان شکنى ملامت کرده اند و چنانکه به اصحاب و یاران باوفاى امام علیه السلام درود و سلام فرستاده اند به اینان که روزى وعده نصرت دادند و پیمان فداکارى بستند و روزى هم بر روى امام شمشیر کشیدند و تا پاى کشتن وى ایستادگى کردند لعنت و نفرین کرده اند. اما انصاف این است که مردم کوفه کارى بر خلاف معمول و عملى که موجب حیرت باشد، انجام نداده اند و هر دو کارشان بر اساس قاعده بود، هم آن نامه ها که نوشتند و هم آن شمشیرها که بر روى امام علیه السلام کشیدند، روزى که وضع آرامى داشتند و شمشیرها در نیام بود و فرماندارى نرم و ملایم یعنى نعمان بن بشیر حکومت کوفه را به دست داشتند به وسیله همان نورى که خداى متعال در باطن انسان نهاده ، تا نیکى و بدى و خیر و شر و حق و باطل را از هم تمیز دهد، حق و باطل را از یکدیگر باز شناختند و آن کسى را که احدى از مسلمانان آن روز را با وى برابر ندانستند، و این تشخیص صحیح حق و باطل مطابق معمول و قاعده بود، چه هر کس تا به وسیله عوامل انحراف از مسیر فطرت و سلامت روح منحرف نگشته و تا بیم و امید و خوف و طمع و سود و زیان را او را گیج و گمراه نکرده است راه و بیراه را نیک مى شناسد، و در تشخیص این از آن اشتباه نمى کند الم نجعل له عینین ، و لسانا و شفتین و هدیناه التجدین.